ECONOMIE LEEFT OP

We zitten in de lift omhoog. De Amerikaanse economie blijft het volgend jaar goed doen en de groei in Europa leeft op. Ook in Nederland staan de seinen op groen voor een opleving van de economie. De economische groei versnelt naar verwachting van 3/4% dit jaar tot 2% in 2006. De uitvoer profiteert van het herstel in Europa en de verbetering van de prijsconcurrentiepositie. De binnenlandse bestedingen trekken aan door de toename van de koopkracht van gezinnen en het winstherstel bij bedrijven.

DE WERELDECONOMIE

Orkanen dempen economie VS nauwelijks De orkanen Katrina en Rita hebben de Amerikaanse economie nauwelijks gedempt in de tweede helft van 2005. Begin volgend jaar kunnen herstelwerkzaamheden zelfs een licht positieve impuls geven aan de groei. De bedrijfsinvesteringen zullen volgend jaar naar verwachting opnieuw flink toenemen doordat de bezettingsgraad hoog is en de winstgevendheid goed. Door de verwachte stijging van de kapitaalmarktrente zwakt de groei van de particuliere consumptie echter wat af. Per saldo zal de economische groei naar verwachting voor het derde achtereenvolgende jaar meer dan 3% bedragen. Economische opleving eurogebied In het eerste halfjaar was de groei in het eurogebied opnieuw zeer beperkt, mede door de stormachtige stijging van de olieprijs en de koersstijging van de euro in de afgelopen jaren. In het derde kwartaal is de groei echter opgelopen en vooruitlopende indicatoren, met name het producentenvertrouwen, wijzen erop dat deze opgaande lijn zich doorzet. De investeringen kunnen flink toenemen door het aantrekken van de vraag en de goede balansposities. De consumptie profiteert van een verbetering op de arbeidsmarkt. Volgend jaar zal de economische groei naar verwachting de hoogste zijn na 2000. Olieprijs duidelijk onder recordniveau In de loop van november daalde de olieprijs tot circa 55 dollar per vat Brent, bijna 15 dollar onder het recordniveau in augustus. Wereldwijd daalde de benzineprijs nog scherper, omdat door Katrina getroffen olieraffinaderijen weer in gebruik kwamen en olieraffinaderijen elders zeer flexibel inspeelden op de verminderde Amerikaanse capaciteit. Ondanks deze recente daling is de gemiddelde olieprijs van circa 55 dollar dit jaar een flink stuk hoger dan vorig jaar (38 dollar). Anders dan in voorgaande jaren is de olieprijsstijging in euro’s in 2005 sterker dan in dollars vanwege de zwakkere euro. Volgend jaar blijft de oliemarkt naar verwachting krap. Het aanbod neemt weliswaar duidelijk toe, maar de mondiale vraag doet dit ook. Vooral in opkomende economieën met een hoge economische groei, waaronder China en India, neemt de vraag naar olie en olieproducten sterk toe. Voorraden en reservecapaciteit bij de olieproductie blijven daardoor laag, waardoor er geen buffers zijn die onverwachte vraag- en aanbodontwikkelingen makkelijk kunnen opvangen. Deze krappe marktsituatie betekent dat de olieprijs hoog blijft. In de projectie is voor 2006 gerekend met een gemiddelde olieprijs van 55 dollar per vat Brent. Ook internationale instellingen en partijen op de olietermijnmarkt houden rekening met een hoog blijvende olieprijs in 2006. Internationale onzekerheden Voor de olieprijs zijn de onzekerheden groot. Door aanbodschokken kan de olieprijs hoger uitkomen, met negatieve gevolgen voor de mondiale groei. Maar een lagere olieprijs is ook niet uitgesloten: het is nog niet duidelijk welk effect de hogere olieprijs van de afgelopen jaren zal hebben op vraag en aanbod. In de Verenigde Staten zijn de gezinshuishoudens kwetsbaar door de sterk opgelopen schuld. Dit zou kunnen leiden tot een zwakkere groei van de consumptie, vooral als de huizenmarkt afkoelt en de kapitaalmarktrentes sterker stijgen dan nu verondersteld. Doordat de bedrijven in het eurogebied in een goede positie verkeren, is een sterkere opleving van de Europese economie ook zeer wel mogelijk.

DE NEDERLANDSE ECONOMIE

Economie groeit dit jaar minder dan 1%… Ook in Nederland is de economie in het derde kwartaal gegroeid, zij het in een gematigd tempo. Volgens de ‘flash’-raming van het Centraal Bureau voor de Statistiek bedroeg de economische groei 0,3% ten opzichte van het vorige kwartaal en 0,9% vergeleken met een jaar eerder. De uitvoergroei vlakte wat af, maar de gezinsbestedingen namen verrassend genoeg het stokje over. We verwachten dat de economische groei over heel dit jaar met afgerond 3/4% nog net onder de één zal blijven. Het vierde kwartaal telt dit jaar twee werkdagen minder dan vorig jaar, wat een drukkend effect op de productiegroei zal hebben. … maar leeft op in 2006 De economische groei zal in 2006 naar verwachting versnellen tot 2%, de hoogste groei sinds 2000. Alle seinen staan op groen voor een opleving van de economie. De uitvoer kan profiteren van het herstel in Europa en de verbetering van de prijsconcurrentiepositie. De koopkrachtverbetering voor gezinnen en het winstherstel bij bedrijven zorgen ervoor dat ook de binnenlandse bestedingen aantrekken. Een gunstig teken is dat de stemming bij bedrijven en gezinnen de afgelopen maanden duidelijk is verbeterd. Het consumentenvertrouwen is minder negatief en het producentenvertrouwen is zelfs in bijna vijf jaar niet zo hoog geweest. CPB optimistisch De CPB-prognose en de ramingen van andere instellingen liggen voor dit jaar dicht bij elkaar. Voor 2006 blijven wij echter wat optimistischer. De internationale organisaties ramen een economische groei van rond 2%. De meest recente Consensus Forecast – het gemiddelde van de verwachtingen van een tiental financiële instellingen – staat op 1,8%. Een belangrijke verklaring is dat de andere instituten een minder geprononceerd groeiherstel in Europa voorzien, deels veroorzaakt doordat zij rekenen met een wat hogere olieprijs van rond de 60 dollar per vat. Concurrentiepositie verbetert De uitvoergroei zal in 2006 naar verwachting aantrekken tot 7%. Belangrijkste reden is de opleving van de groei in Europa, onze voornaamste afzetmarkt. De wederuitvoer – met name computers en consumentenelektronica – zal wederom het grootste deel van de groei voor zijn rekening nemen. De ‘made in Holland’-uitvoer blijft marktaandeel verliezen, maar wel in steeds mindere mate. De concurrentiepositie van de industrie is de afgelopen jaren verslechterd door de sterke stijging van de arbeidskosten en de koersstijging van de euro. De arbeidskosten zullen dit en volgend jaar ongeveer in de pas lopen met de arbeidskosten in het eurogebied. Ze zullen wel minder sterk stijgen dan bij de niet-euroconcurrenten, waar de loonstijgingen hoger zijn. Bovendien rekenen we met een koersdaling van de euro van gemiddeld 1,25 dollar in 2005 tot 1,20 dollar in 2006. De ontwikkeling van de arbeidskosten wordt meestal doorgegeven in de afzetprijzen, zodat volgend jaar de prijsconcurrentiepositie wat kan verbeteren. Gezinsbestedingen nemen toe Het is opvallend dat de gezinsbestedingen in het derde kwartaal duidelijk zijn toegenomen. De koopkracht staat dit jaar immers opnieuw onder druk door de gematigde loonontwikkeling en lastenverzwaringen. Het ziet ernaar uit dat consumptiegroei in de resterende maanden van dit jaar ook positief zal zijn. Zo verwacht de detailhandel bijvoorbeeld hogere Sinterklaas- en kerstverkopen dan vorig jaar. Voor het gehele jaar gaan we uit van een toename van de particuliere consumptie met gemiddeld 1/4%. Dat is aanzienlijk hoger dan de inkomensgroei, zodat gezinnen dit jaar, ongerekend de contractuele (pensioen)besparingen, nog meer zullen ontsparen dan vorig jaar. De consumptiegroei trekt volgend jaar naar verwachting verder aan. Gecorrigeerd voor de invoering van het nieuwe zorgstelsel groeien de consumentenbestedingen met 1 1/4%. De koopkracht van gezinnen neemt toe door een hogere reële loonstijging, lastenverlichting en het herstel van de koppeling van de uitkeringen. Bovendien groeit de werkgelegenheid volgend jaar weer. Stevig herstel winsten en investeringen De bedrijfsinvesteringen maken dit jaar pas op de plaats, maar groeien volgend jaar naar verwachting fors. Het aantrekken van de productiegroei leidt tot een toename van de bezettingsgraad. Bovendien zal volgend jaar sprake zijn van een stevig winstherstel. Zowel op de binnenlandse als buitenlandse afzetmarkten ontstaat ruimte voor ondernemers om hun marges te vergroten. We verwachten dat de bedrijfsinvesteringen volgend jaar met maar liefst 8 1/4% zullen toenemen. Deze investeringsgroei wordt mede ondersteund door het gereedkomen van een tweetal grote investeringsprojecten, een afvalverbrandingsinstallatie en een windmolenpark. Verder krijgen transportbedrijven bijna honderd ‘light trains’ en een aantal vliegtuigen geleverd. Werkloosheid over z’n top heen De situatie op de arbeidsmarkt is dit jaar verbeterd. De werkloosheid is al een aantal maanden min of meer stabiel en het aantal vacatures is verder toegenomen. Het aantal openstaande vacatures is momenteel twee keer zo hoog als tijdens het conjuncturele dieptepunt van twee jaar geleden. Ook de daling van de werkgelegenheid is tot staan gekomen, vooral door een sterke toename van het aantal uitzendkrachten. De gewerkte uitzenduren lopen meestal vooruit op een herstel van de arbeidsmarkt. We verwachten dat de werkgelegenheid volgend jaar toeneemt door het aantrekken van de productiegroei en het winstherstel bij bedrijven. Omdat de werkgelegenheidsgroei hoger is dan de groei van de beroepsbevolking zal de werkloosheid dan met 45 000 personen kunnen afnemen, tot 5 3/4% van de beroepsbevolking. Lage inflatie… Ondanks de sterk gestegen olieprijs blijft de inflatie laag. In oktober bedroeg de geldontwaarding slechts 1,6%. Voor heel dit jaar verwachten we dat het inflatiecijfer uitkomt op gemiddeld 1 1/2%, iets hoger dan vorig jaar. Volgend jaar zal de inflatie waarschijnlijk afnemen tot 1%. De gestegen olieprijs werkt nog met enige vertraging door, onder meer in de energierekeningen van gezinnen. Verder zullen buitenlandse consumptiegoederen duurder worden door de voorziene koersdaling van de euro. Daar staat tegenover dat ondernemers de afname van de arbeidskosten per eenheid product in hun prijzen zullen doorberekenen. Bovendien heeft de afschaffing van het gebruikersdeel van de OZB een neerwaarts effect op het inflatiecijfer van 1/2%-punt. … en gematigde loonstijging De lage inflatie en de opgelopen werkloosheid hebben gezorgd voor een gematigde loonontwikkeling. De contractloonstijging in de marktsector zal zich dit jaar waarschijnlijk beperken tot 1%, de laagste stijging sinds de jaren tachtig. Onder invloed van de aantrekkende productiviteitsgroei en de afnemende werkloosheid zal de loonstijging volgend jaar naar verwachting wat toenemen tot gemiddeld 1 1/2%. Voor 40% van de werknemers is momenteel een cao voor 2006 afgesloten met een gemiddelde loonstijging van 1,3%. We verwachten dat de loonstijging in de resterende cao’s wat hoger uitkomt. De vakcentrale FNV heeft onlangs haar looneis opgeschroefd van 1 1/2% tot 2%.Begrotingstekort loopt op Het begrotingstekort daalt dit jaar tot 1,2%, maar loopt volgend jaar – ondanks het aantrekken van de economie en meevallende aardgasbaten – naar verwachting weer op tot 1,5% van het BBP. Het kabinet voert dit jaar nog omvangrijke bezuinigingen en lastenverzwaringen door. Volgend jaar is van ombuigingen geen sprake meer en kunnen gezinnen een lastenverlichting tegemoet zien. Het oplopen van het EMU-tekort heeft ook te maken met de hoge rente van maar liefst 5%, die de belastingdienst momenteel vergoedt over teveel betaalde belastingen. Voor bedrijven is dit aanleiding om dit jaar ruimhartig vennootschapsbelasting af te dragen. Hierdoor ontstaat dit jaar een incidentele meevaller bij de opbrengsten van de vennootschapsbelasting, maar volgend jaar een aanzienlijke tegenvaller.